پسته در سوریه.
سابقه کشت پسته در سوریه به 3500 سال پیش از میلاد مسیح و دوران آشوریان باز می گردد. سوریه همواره در جمع پنج تولیدکننده برتر پسته در جهان بوده است و شهر مورَک به عنوان پایتخت طلای سرخ سوریه شناخته می شد. در مورَک بیش از 4000 هکتار زمین زیر کشت پسته بود و بالغ بر 800000 اصله درخت پسته داشت.
در کشور سوریه همانند ایران، ارقام متعدی پشته کشت می شود که تنوع آن به 25 گونه می رسد. 85% از محصول مورَک، از رقم پسته آشوری Ashouri است که رنگ قرمز تیره و درصد بالای پسته خندان مهمترین مشخصات آن است. پسته باتوری Batouri با رنگ متمایز صورتی خود، در حدود 5% از محصول مورَک را تشکیل می دهد. رقم فراگیر دیگر در سوریه پسته علیمی Alimi نام دارد که شاخه های چترمانند آن و خندان شدن پوسته رویی پسته معرف آن است. ارقام دیگر پسته در سوریه شامل بونداکی Bunduki، ناب الجمال Nab Al-Jamal، و ابو رها AbuReha است.
پیش از آغاز جنگ در سوریه، مورَک با تولید 60% از کل پسته سوریه، پیشتاز تولید پسته در این کشور بود و کاشت پسته مهمترین منبع درآمد اهالی آن بود؛ اما امروز مورَک در تامین پسته مردم شهر خودش نیز ناتوان است. با گسترش جنگ در سوریه و حمله متجاوزان به این شهر در سال 2012، درگیری و بمباران های طرفین درگیری بسیاری از زمین های کشاورزی و زیرساخت ها را از بین برد. در نوامبر 2015، شهر به تصرف ارتش آزاد سوریه و گروه تروریستی جیش العزه افتاد. در طول دوران درگیری و تسلط هر یک از گروه های دولتی یا تروریستی بر مورَک، از ورود مردم به باغ هایشان جلوگیری می شد، ماشین آلات و دستگاه های فراوری از بین رفت، پسته های موجود در باغات توسط نیروهای نظامی به سرقت رفت، و تعداد زیادی از درختان به بهانه ایجاد راه های جدید برای ترابری نظامی از ریشه کنده شد و یا در آتش سوخت.
از سال گذشته و پس از این که کشت پسته در سوریه از سر گرفته شد، با توجه به ادامه جنگ در منطقه و شیوع آفات و بیماری ها، کشاورزان شهرهای حماه و ادلب امید چندانی به بارآوری درختان پسته ندارند. همچنین جنگ باعث کوچ اجباری شمار زیادی از ساکنین شمال و غرب شهر حماه، و تخلیه مناطق وسیعی از جنوب ادلب و گسیل آنها به سمت مناطق مرزی با ترکیه شده است. بنابراین کمبود نیروی انسانی در منطقه، کشاورزان را با چالش بزرگی به نام برداشت محصول مواجه کرده است.
کاشت پسته در سوریه به طور عمده در مورَک و حومه ادلب و حماه متمرکز است. اما بسیاری از زمین های کشاورزی در کنترل نیروهای دولتی است و یا در نزدیکی پایگاه های ارتش قرار دارد، از این رو بسیاری از کشاورزان به زمین خود دسترسی ندارند یا از ترس هدف قرار گرفتن به اشتباه توسط نیروهای نظامی یا انفجار مین سراغ زمین نمی روند. به همین دلیل زمین ها پر از علف های هرز شده و درختان به انواع بیماری ها مبتلا شده است. تا بحال بیش از 500 هکتار باغ پسته در جریان درگیری ها در آتش سوخته است و آتش سوزی بیش از 800 هکتار زمین را تهدید می کند. بلند شدن علف ها احتمال بروز آتش سوزی در زمین ها را افزایش می دهد. بعضی از باغات پسته در این مناطق تا 100% نابود شده است. به گفته ی اسامه عبدالله، مهندس کشاورزی، بیش از 50% از باغ های پسته این منطقه به دلیل هجوم انواع آفت ها دیگر زایا نیستند و متاسفانه امکان کمک رسانی و تامین کود و آفت کش برای مبارزه با آن نیز هنوز فراهم نیست. سوسک سر شاخه خوار پسته، سوسک ریشه پسته، و پسیل از مهمترین آفاتی هستند که منطقه را به شدت آلوده کرده است. احمد شایب کشاورز سوری، امسال از چهار هکتار باغ پسته خود فقط 400 کیلوگرم پسته به دست آورد، در حالی که که تا قبل از این اتفاقات، یک و نیم تن محصول داشت. اما فروش همین مقدار کم پسته نیز نمی تواند هزینه های کشاورزان را بازگرداند، زیرا هزینه ترابری بار به دلیل از بین رفتن راه ها و پر خطر بودن مسیر بسیار گران است.
با وجود تمام این مشکلات و سختی ها، مردم سوریه امیدوارند تا دوباره کشاورزی و تجارت پسته در سوریه را رونق دهند. بازار پسته مورَک به عنوان مهمترین مرکز داد و ستد پسته در سوریه، در سال 2005 در زمینی به وسعت 8000 متر مربع و در مجاورت بزرگراه حلب – دمشق، ساخته شد. جنگ سوریه، بیش از 80% این بازار را از بین برد، اما مغازه داران و بازرگانان مورَک با کمک شورای محلی به پاکسازی بازار پسته پرداختند تا آن را برای سال جدید آماده کنند. شورای محلی تسهیلاتی برای ارتباط مستقیم بین تجار و کشاورزان، و ارتباط بین کشاورزان و سازمان های کمک رسان به منظور جبران خسارت و تامین کود و آفت کش فراهم آورده است.آیا مورَک می تواند با گذر از جنگ و خون و رنج های فراوان، بار دیگر به عنوان پایتخت طلای سبز سوریه بدرخشد؟
1- Syria’s “Golden Tree” Rises Again, Ahmad Obeid, https://syriauntold.com 28 october 2018.2- Unpromising Season: Shelling and Disease Exhaust Pistachio Crop,